روزه و فواید فردی و اجتماعی
روزه و فواید فردی و اجتماعی
یکی از تفکیک های بسیار ارزشمندی که در باب آموزه های دینی انجام شده است، تفکیک آن به خرد پذیر، خرد گریز و خرد ستیز بوده است که توسط جان لاک فیلسوف انگلیسی قرن هفدهم انجام یافته و این تفکیک برای نگارنده بسیار ارزشمند جلوه میکند. دوست ارجمندم علیرضا شیخشعاعی دانشپژوه رشته روان شناسی و از فضلای حوزه علمیه، پارسال کتاب مفیدی به نام راز روزه را به من هدیه دادند و طالب نقد بودند. بنده به آن میزانی که در حیطه ی دانایی ام میگنجید نکاتی را یاد آور شدم، امسال یکی از بستگان از روزه خواری فرزندش گلایه داشت و سفارش صحبت کردن با او را کرد که شاید من معجزه کنم و راز روزه را برایش برملا سازم! به قرآن کریم و روایات مرتبط با روزه مراجعه و علل الشرایع شیخ مفید را نگاه کردم و نکاتی را از آنجا بر گرفتم و بار دیگر به کتاب این دوست دانشورم نظر انداختم و نکاتی را فارغ از نقش آن در کمال انسان، از فواید جسمی، روانی و اجتماعی بر شمردم، تا قدری برایش ملموس باشد. ولی این پرسش در ذهن بسیاری از افراد ممکن است خلجان کند که روزه چه فایده دارد، برای چه 10-12 ساعت در هوای گرم تشنگی و گرسنگی را تحمل کنیم و اینکار چه معنایی دارد؟
به نظرم یکی از آموزههای ادیان که میتواند به راحتی صحت و سقمش اثبات شود روزه داری است. خرد هر چند خرد است و هاضمه اش تنگ و معده اش نازک و تنک، اما اثرات فردی و اجتماعی روزه از امور آشکاری است که میتوان آنرا دریافت.
تاثیر روزه در رفع بیماری های مانند چاقی نیاز به گفتن ندارد، در بیماری شبه فلجی که بدن گرفتار رخوت و سستی میگردد نیز موثر است. این بیماری نخست جزئی است و تنها بخشی از بدن را فرا میگیرد، لیک میتواند اندک اندک تمام بدن را گرفتار سازد. روزه هم از طریق هضم تدریجی غذا و ایجاد فقر غذایی موقت بدن را وادار به واکنش حیاتی برای خارج شدن از رخوت میکند و هم موجب کاهش کنش و واکنش بیولوژیکی درون سولها و در نتیجه آماده سازی بدن برای ایجاد شوک طبیعی میشود.
دفع سموم مختلف که از فعل و انفعالات بدن حاصل میشوند یا از بیرون وارد بدن میشوند اگر دفع نگردند موجب بسیاری از امراض خواهند شد، روزه با گرسنگی که ایجاد میکند به دفع شدن مواد زاید بدن و حل کردن سموم فلزی کمک نماید.
از آثار روانی سلبی روزه میتوان به کاهش اضطراب، وسواس، افسردگی و ... اشاره کرد. چون این حالات روانی با اعتماد به نفس، امید به زندگی و... حاصل شدنی است و روزه از بهترین راههای تقویت اراده به شمار میآید که خود این آثار از پیامدهای ایجابی روزه داری است. تصور هوای گرم پنجاه درجه حجاز، اسلام آباد، جلال آباد، قندهار، هرمزگان، بغداد و... را بکنیم، آب سرد و گوارا و خود داری از آشامیدن چه چیزی جز تقویت اراده را در پی دارد؟
افزون بر این در روان شناسی از چیزی به نام هوش هیجانی (EQ) در برابر بهره هوشی IQ)) سخن به میان است. بهره هوشی یا IQ)) از امور خدا دادی است که تغییر در آن کمتر اتفاق میافتد، اما هوش هیجانی(EQ) از اموری است که میتوان یک سلسله اعمالی آن را تقویت کرد. کارهای اختیاری و تمرین و به کارگیری مهارت و... از مهم ترین عواملی است که انسان بتواند در مواجهه با مشکلات، حوادث خوشایند و ناگوار واکنش درست نشان دهد. روزه از عواملی است که میتواند این توانایی را به انسان اعطا کند. نقش آن در تعدیل غریزه جنسی نیز بر کسی پوشیده نیست. انسانی که در برابر مناظر هیجانزا و هوس آلود دنیای نو خود را مهار میکند، به راحتی قادر است این مهار کردن را ملکه سازد و در طول سال از آن بهره گیرد و از این طریق به تعدیل غرایز همت گمارد. آثار اجتماعی همانند همنوایی با هنجارهای اجتماع، رفتارهای حمایتی مفید برای سلامت جامعه، استحکام پیوندهای خانوادگی، پویایی اجتماع و... بخشی از کارکردهای اجتماعی روزه است. بدین سان میتوان به صورت فردی و اجتماعی افراد و جوامع روزه دار را مورد مطالعه قرار داد تا میزان تاثیر گذاری روزه در حیات فردی و اجتماعی شان را به دست آورد. تازه تمام این مطالب تنها با در نظر گرفتن منافع دنیایی آن قابل تصویر است. اگر در نظام دانایی انسان مسلمان بنگریم روزه از اموری است که انسان را به وصال یار میرساند. در سه باری که کلمه صیام در قرآن کریم وارد شده است، دوبار از پیوند روزه با تقوا سخن به میان آمده است (بقره/183و187) و یک بار با شکر قرین گشته (بقره/185) و معلوم است که تقوا و شکر در چه بستری معنا دارند. انیس و مونس انسان متقی و اهل دل، خداوند سبحان است و انسان شکر گذار نعمتهای بیکران الاهی.
توفیق روزه داری همگان با ذات پاک ذوالجلال